یادداشتی بر انجیل میرزا/ محسن زهتابی

رمان «انجیلِ میرزا» نوشته‌ی «محسن زهتابی»، روایت و تفسیری نو از زندگی میرزا کوچک‌خان جنگلی (1259-1300.ش) یا سردار جنگل است. در این رمان، شخصیت بزرگ و قهرمان میرزا، مردی می‌بینیم که سفیدی مطلقش‌ به خاکستری گراییده است. محسن زهتابی در انجیل میرزا او را مردی مانند دیگر مردم قشر خودش ترسیم کرده که زندگی‌شان با فرد عامّی تفاوت چندانی ندارد. کودکی و کسب علم در محضر پدر را به شک و شبهه‌ای که دوستش در دلش می‌اندازد متصل می‌کند. دوران جوانی‌اش با جوان‌سری‌ها و ارضای امیال شهوانی می‌آمیزد و سر از فاحشه‌خانه درمی‌آورد، هرچند مردی مذهب‌آموخته و ملّا است. پدرش ملای زمان و شهرش بوده و می‌بایست جای پدر را بگیرد. اما میرزای نظامی‌شده و جنگجو، سر پرسودایی دارد که عشق پرشور جوانی او را شبانه به خانه‌ی دولتمردی به نام امین‌آلدوله می‌کشاند و دختر او، آی گل  را باردار می‌کند و زخمی از او به یادگار برمی‌دارد. میرزا زبان و تندوتیزی دارد که خصلت ویژه‌اش است. او وطن‌پرست، مردم‌دوست و حق‌خواهی است که خود را فراموش نکرده است. بلکه در پی ساختن خانه‌ و کاشانه‌ای زیبا و رفاه برای زن و دو دخترش است و از لذّت‌های دنیا بهره می‌برد. تمام این صحنه‌ها و تصاویر، چهره‌ی میرزای بزرگ را گونه‌ای دیگر ترسیم می‌کند. میرزایی که شخصیت ملّی دوست‌داشتنی، قدرتمند و زیرک است اما از عیب و خطا نیز عاری نیست.

رمان از چند دقیقه قبل از مرگ میرزا شروع می‌شود و مرور خاطراتش در لحظات پایانی زندگی‌اش است از نگاه راوی دانای کل. یک واپس‌گردی و نگاهی کوتاه به زندگی پرفرازونشیب خود که چه بوده و چه کرده و چه شده و چگونه شده است. قاعدتا باید زاویه دیدِ میرزا باشد، اما این چنین نیست و راوی و زاویه دید دانای کل است که گاهی محدود و گاهی نامحدود روایت می‌کند. این نوع روایت به مخاطب القا می‌کند که میرزا این اتفاقات را مرور نمی‌کند بلکه فردی خارج از آن صحنه، دور از میرزا ولی ناظر است که برش‌هایی از زندگی میرزا را انتخاب کرده است و برای او نمایش می‌گذارد. این انتخاب نویسنده و زمان و تاریخ است که احمد پسر حسن ارتباط چندانی به میرزا ندارد. شاید میرزا اصلا او را ملاقات هم نکرده باشد. این انتخاب میرزا نیست که توی قهوه‌خانه چه گذشت وقتی مردی برای قشون‌کشی و دعوت به مبارزه از گرد راه رسید و چندین صحنه‌ی دیگر از امکان حضور شخصیت در آن صحنه‌ها وجود نداشته است. هر فصل از رمان به نام شخصیتی از افراد و اطرافیان تاثیرگذار بر میرزا نامگذاری شده است که در آن فصل برخورد و کنش‌های همان فرد در حول محور زندگی میرزا و هدف و جنبشش ترسیم می‌شود. میرزا مرکز دایره است و آنچه از افراد دیگر روایت می‌شود حول محور او می‌گردد و ابعادی از شخصیت یا زندگی و مسیر حرکت میرزا را بر مخاطب آشکار می‌کند یا روند پیرنگ را پیش می‌برد.

انجیلِ میرزا، آمیزش تاریخ و داستان است. چنانکه نویسنده نیز در پشت جلد کتاب اذعان می‌دارد، بازنمایی از میرزا کوچک‌خان نیست. بازآفرینی میرزاست با تخیّل و زبانی که با ظرافت‌های زیبایی‌شناسانه‌اش سعی در روایت داستانی تاریخ‌مدار دارد. اما نه آن معنا از تاریخ که پیش از این بوده، این تاریخ رویکردی انسان‌گرایانه است به میرزایی که اسطوره و افسانه می‌شود. میرزایی را که قهرمانی بدون خطا، ماورایی و معصوم است می‌زداید و میرزای دیگری که پای آن روی خاک همین زمین است خلق می‌کند. این رمان هم تاریخ است و هم نیست. «تاریخ، داستانی است که هر فرهنگ درباره‌ی گذشته‌اش بازگو می‌کند و نه مجموعه‌ای از واقعیت‌های قابل اثبات…»[1] از این نظر تاریخ است. تاریخ و داستان عناصر مشترک زیادی باهم دارند. مهمترین آنها روایت است. استفاده از روایت و داستان‌پردازی در ادبیات کهن فارسی در تاریخ بیهقی، تاریخ جهانگشای جوینی و … دیده می‌شود. چنانکه جذابیّت این متون کهن وابسته به نوع پرداخت و روایت آنهاست که برساخته‌ی حقیقت‌مانندی، کشمکش، گفتگو و صحنه‌سازی است. در انجیل میرزا نیز روایت تاریخی و داستانی با جزئیات زندگی انسانی نوع تازه‌ای از رمان نو تاریخی را رقم زده است.

آنچه در انجیل میرزا رخ داده، میرزایی است که از تاریخ برداشته شده و در درون قالبی نو که انعطاف‌پذیری بالایی دارد قرار داده شده است. میرزا لذّت‌های گناه‌آلود را تجربه می‌کند، به دین و اعتقادات خود و پدرانش شک می‌کند، آنچه در تاریخ نیست و در داستان هست جزئیات زندگی است که برای تاریخ ارزشی ندارد ولی برای انسان و انسان‌مداری و ادبیات ارزشمند است. همین جزئیات ریز و آشنا زندگی انسانی است که میرزا را از نو می‌سازد و می‌شود آن‌ها را مانند کلاژهایی بر زندگی تاریخی میرزای تاریخ قرار داد. اشراف نویسنده بر محیط و فضای آن زمان، رسم و رسومات و سرگرمی‌ها، پاتوق‌ها، گذرها ستودنی است. لحن و کلام شخصیت‌ها و راوی متناسب با فضای داستانی، خوش‌ساخت است. شکاف‌های گویای متنی در جای‌جای رمان، لذّت کشف و شهود را به خواننده می‌دهد و درعین‌حال رمان را از اطناب و درازگویی‌های بیهوده و خسته‌کننده دور ساخته است.

همسازی انجیل و میرزا:

شاید انجیل که کتاب مقدس مسیحیان است برای میرزای مسلمان و شیعه گزاره‌ی مناسبی نباشد. اگر هدف نویسنده را سعی در جهانشمول‌نمودن میرزا درنظر بگیریم شاید پذیرنده‌تر باشد. اما آنچه در کتاب از اعتقادات میرزا روایت می‌شود تناقضی عمیق ایجاد کرده است. از عیسی در اناجیل مختلف روایت‌های مختلف شده است. میرزا به تاریخ ایران تعلق دارد و انجیل کتاب مقدس مسیحیان است. وجه تفاهم این دو، تفاسیر مختلفی است که از انجیل نگاشته شده است. طبق نظریات کولریج[2]( 1772-1834.م) منتقد و نظریه‌پرداز انگلیسی، باید کتب مقدس و انجیل را مثل هر کتابی دیگر خواند و تفسیر کرد. تفاسیر مختلف آزاد باشد تا بت‌سازی متون از بین برود. «کولریج می‌گوید نباید انجیل را به این دلیل که منشاء آن موثق است و کلام خداوند است تقدیس کنیم، ولی ما وثوق و اقتدار کلام آن را از طریق تجربه‌ی خویش می‌پذیریم زیرا آن را حائز ارزش شاعرانه  نمادین می‌دانیم به عبارتی رساننده‌ی شکوه و عظمت الهی است.»[3]

و این انجیل اولین انجیلِ میرزا کوچک‌خان جنگلی است. عیسی مسیح نجار بود، میرزا هم. عیسی را یکی از نزدیکانش یا بهترین یارش یهوه به کشتن داد، میرزا را نیز خیبر، همرزم و مورداعتمادش. میرزا پدر و مادرش را در کودکی از دست داد، مسیح نیز. اما انجیل کتاب مقدس و دینی است، میرزا فردی عامی است که به جهت مبارزاتش برای آزادی و وطن به اسطوره تبدیل شده است. عیسی اسطوره‌ی دینی است و میرزا اسطوره‌ی سیاسی ملی. این وجه تفارق شکاف عمیقی بین انجیل در کنار نام میرزا ایجاد می‌کند که زهتابی تلاش کرده با ایجاد همسانی‌هایی با داستان زندگی عیسی این شکاف را پر و انجیل را به میرزا نزدیک‌تر کند.

هر متن ادبی یک خواننده‌ی پنهان دارد. نویسنده در زمان خلق اثر ادبی خواننده‌ای در درنظر دارد که برای آن می نویسد. او را در مقابل خود می‌بیند و برای او روایت می‌کند.[4] خواننده‌ی ضمنی این رمان کسانی هستند که میرزای تاریخی را با چم‌و‌خم داستان مبارزاتش می‌شناسند و حالا می‌بایست این روایت متفاوت از زندگی او را نیز بخوانند. بُعدی تازه از زندگی میرزا، برای کسی که او برایش قهرمان و اسطوره است. گستردگی خواننده‌ی نهفته در این رمان زیاد نیست و چه‌بسا تاریخ‌پژوهان و تاریخ‌دانان و علاقه‌مندان به سیاست، به‌این‌گونه روایت‌ها توجه نشان ندهند و آن را نوعی تحریف تاریخ بدانند. ارزشمندی این کتاب از نظر تاریخی مقبول نخواهد بود و از زمره‌ی تاریخ و سیاست و اسطوره طرد خواهد شد. اما از نظر جایگاه در داستان و رمان کتابی قابل‌توجه و تأمل است. ساختار زبانی خوش‌ساخت و مرتبی دارد. نویسنده در مسیر پیرنگ آن و اتصالاتی که روایت میرزا در زمان مرگش را به روایت از دیگران می‌رساند، موفق عمل کرده است. آیرونی در متن رمان کم نیست و گاهی توقع خواننده را از متن بالا می‌برد. گفتگوهای خسته‌کننده و طولانی که مقتضای رمان‌های تاریخی دیده نمی‌شود. و در پایان انجیلِ میرزا کتابی یگانه در ادبیات داستانی خواهد بود.

کپی با ذکر نام نویسنده (گل افروز جهاندیده) یا منبع (golafrouz.ir) بلامانع است.

پ.ن

[1] درسنامه‌ی نظریه‌ی ادبی، مری کلیگز. ترجمه سخنور، دهنوی، سبزیان. 1401.ص 169

[2] Samuel Taylor Coleridge

[3] همان ، ص 254

[4] برای اطلاعات بیشتر نظریه‌ی خواننده نهفته از ایدن چمبرز را در کتاب دیگرخوانی‌های ناگزیر، مرتضی خسرونژاد بخوانید.

نوشته انجیل میرزای زهتابی اولین بار در درسیّات، ادبیات. پدیدار شد.

شخصیت‌های معدود این رمان شامل: راوی که یک مرد جوان متفکر، فیلسوف‌مآب و نویسنده‌ای است که در پی یافتن معنای هستی و زندگی و انسان به بودایسم و مطالعه احوالات بودا و پیروانش می‌پردازد. او مردی‌ست گوشه‌نشین و اهل مطالعه و نوشتن و درون‌گرا. در مقابل او شخصیتی است به نام الکسیس زوربا، مرد شصت‌وچندساله‌ای که نمی‌شود به او گفت پیرمرد، مگر در نگاه اول و توصیف ظاهری او. زوربا برخلاف راوی که در رمان ارباب می‌شناسیمش در پی لذت‌بردن از زندگی‌ست. لذت‌های او در زن، غذا و نوشیدنی و رقص و آواز خلاصه می‌شود. اگر فردی این‌چنینی را در دنیای خارج از خیال و کتاب کازانتزاکیس ببینید بدون‌شک می‌گویید دیوانه است، خل است، عقلش پاره‌سنگ برداشته. دقیقا توصیف زروباست ولی از این بابت خجلت‌زده نیست و قاطعانه به دفاع از مواضع خود در زندگی می‌پردازد. او تقریبا بی‌سواد است اما سواد زندگی بالایی دارد. او سعی دارد ارباب را به تغییر رویه‌ی زندگی‌اش سوق دهد و لذت‌هایی که خود چشیده را به او بچشاند.

رمان از جایی شروع می‌شود که راوی با دوست بسیار نزدیک و صمیمی‌اش به دلیل سفر برای دفاع از وطن، خداحافظی کرده است. هنوز در غم رفتن دوست است و با خود در مورد معنای مبارزه برای میهن و وطن و منفعل‌بودن در جدل است که زوربا پیدایش می‌شود و با او در سفری به جریزه‌ی کرت همراه می‌شود. از اینجاست که رمان در تسخیر زوربا قرار می‌گیرد و کشمکش‌های دو قطب متضاد در زندگی: چنان زندگی کن که انگار آخرین روز زندگی توست و چرا باید زندگی کنم و جستجوی معنای زندگی و اگزیستانیسال. دو مکتب کاملا متفاوت. زوربا را می‌شود به رواقی‌بودن تشبیه کرد و ارباب را به فردی امروزی‌تر و درگیر درد و درک اگزیستانسیال.

زوربای یونانی رمانی است که باید بخوانید. هرچند با سانسور. زوربا شخصیتی ناب و خاص است که دنیا را هر لحظه طوری می‌بیند که انگار همین چند ثانیه پیش چشم به‌دنیا گشوده است. نو و بکر. متعجب از هرچه که قبلا بارها و بارها دیده و لمس کرده است. شکست‌هایش را به رقص، به شکست‌های دیگر متصل می‌کند. هرچند از نظر او شکست نیست و هیچ است. ما در قاموس عادت‌گزین خود به شکست در کار، عشق، زندگی تعبیر می‌کنیم ولی برای شخصیتی مانند زوربا فقط یک اتفاق ساده خنثی است مثل یک عطسه کردن یا پلک زدن حتی. اما  تصور نکنید این شخصیت ساده و بی‌آلایش ذهنی کاملا کودکانه و رشدنیافته است. او پاسخ تمام سوالات فلسفی ارباب را به شیوه‌ی خود می‌دهد.

این چند سطر از زوربای یونانی را بخوانید:

«من رو به سوی زوربا برگرداندم و پرسیدم: مگر تو با این پیرمرد چه کردی که این چنین داد می‌زند؟

-من؟ من کاریش نکردم! فقط به قاطرش نگاه کردم. این تو را متعجب نمی‌کند، ارباب؟

– چه چیز؟

-که در دنیا چیزی به نام قاطر هست.

روز دیگری من همچنان که در ساحل دراز کشیده بودم و کتاب می‌خواندم زوربا آمد، روبه‌روی من نشست، سنتورش را روی زانوایش گذاشت و شروع به نواختن کرد. من سر برداشتم و نگاهش کردم. کم‌کم حالت چهره‌اش تغییر کرد، نشاط وحشیانه‌ای بر او چیره شد، گردن دراز و چروکیده‌اش را تکان داد و شروع به آواز خواندن کرد.

آهنگ‌های مقدونی، تصنیف‌های عامیانه‌ی محلی و فریادهای وحشیانه‌ای بود که سر می‌داد. حنجره‌ی آدمی به زمان‌های ماقبل تاریخ برگشته بود، به زمان‌هایی که فریاد ترکیبی عالی از همه‌ی آن چیزهایی بود که ما امروز موسیقی و شعر و فکر می‌نامیم. فریادهای آخ! آخ! زوربا از اعماق درونش بیرون می‌زد و همه‌ی آن قشر نازک را که ما تمدّن می‌نامیم از هم می‌شکافت و به آن جانور درّنده‌ی ابدی، به آن خدای پشمالو، به آن گوریل هولناک راه می‌داد که بیرون بپرد.

زغال لینییت، سود و زیان، بانو هورتانس و نقشه‌های آینده همه محو می‌شدند. آن فریاد همه را با خود می‌برد و ما دیگر به هیچ‌چیز نیاز نداشتیم. هردو بی‌حرکت بر آن ساحل کرتی، تمام تلخی‌ها و شیرینی‌های زندگی را در سینه‌ی خود گرفته بودیم. دیگر تلخی و شیرینی وجود نداشت، خورشید جابه‌جا می‌شد و شب فرامی‌رسید. دب اکبر به دور محور بی‌حرکت آسمان می‌رقصید، ماه بالا می‌آمد و وحشت‌زده به دو حیوان حقیر که بر شن‌ها آواز می‌خواندند و از هیچ‌کس بیم نداشتند می‌نگریست.

زوربا که از فرط آواز خواندن سخت به هیجان آمده بود ناگهان به حرف آمد. و گفت: هی رفیق! آدمیزاد جانور درنده‌ای است. کتاب‌هایت را دور بینداز، خجالت نمی‌کشی؟ آدمیزاد جانور درنده‌ای است و درندگان که کتاب نمی‌خوانند.

لحظه‌ای ساکت ماند و باز به خنده افتاد. گفت: تو می‌دانی خدا آدم را چگونه آفرید؟ می‌دانی نخستین کلماتی که این جانور آدمی‌نام خطاب به خدا گفت چه بود؟

-نه من از کجا بدانم؟ من که آنجا نبودم.

خوب، ارباب، گوش کن! یک روز صبح خدا افسرده و پکر از خواب بیدار شد و با خود گفت: «آخر من چه خدایی هستم؟ آدمیزده‌ای هم نیست که مرا ثنا بگوید و به نامم سوگند بخورد، یا مرا سرگرم کند. دیگر، از اینکه مثل یک جغد پیر زندگی کنم به تنگ آمده‌ام!» در کف دست خود تف کرد، آستین‌هایش را بالا زد، عینکش را به چشم گذاشت، یک تکه کلوخ برداشت، بر آن آب دهان ریخت، از آن گِل ساخت، گِل را چنانکه باید ورز داد، آدمکی از آن ساخت و در جلو آفتاب گذاشت. هفت روز بعد، آن را از جلو آفتاب برداشت، پخته شده بود. خدا نگاهش کرد، به خنده افتاد و با خود گفت: «بر شیطان لعنت! اینکه خوکی است ایستاده روی دوپا! این ابدا آن چیزی نیست که من می‌خواستم. الحق که افتضاح کرده‌ام!»

پس گردن آدمک را گرفت، تیپایی به او زد و گفت: «یاالله بزن‌به‌چاک! دیگر کاری نداری جز اینکه بروی و بچه‌خوک‌هایی مثل خودت پس بیندازی. زمین مال تو. برو گم شو! یک دو، یک، دو، قدم‌رو!» ولی، جان من، آن مخلوق ابدا خوک نبود. کلاه پشمی نرمی بر سر گذاشته، کتی لات‌وار به دوش انداخته، یک شلوار چین‌دار پوشیده بود و چاروقی با منگوله‌های قرمز به پا داشت. از این گذشته به کمرش خنجر تیزی زده بود که حتما شیطان آن را به او داده بود و روی آن نوشته شده بود: «دخلت را خواهم آورد!»

او آدم بود. خدا دست پیش آورد تا آدم آن را ببوسد، ولی آدم سبیلش را تاب داد و گفت: «برو کنار پیرمرد؛ می‌خواهم رد شوم!»

…

.

.

.

پ.ن: شما هم اگر زوربای یونانی را خوانده‌اید نظرتان را بنویسید.

ممنون که می‌خوانیدم.

پ.ن2: عکس کتاب از سایت باسلام

نوشته آدمی موجودی درنده است اولین بار در درسیّات، ادبیات. پدیدار شد.

نویسنده‌ای که تاریخ بداند و ادبیات کهن را خوانده باشد دستش پر می‌شود از ایده‌های ناب. اما نیاز به خلاقیت فراوانی برای به‌روزآوری ایده‌ها به شکل نو دارد و این هنر نویسنده‌ی مجموعه داستان «خانوم» است. این مجموعه به قلم «محسن زهتابی» ده داستان کوتاه دارد. داستان‌هایی که در وهله‌ی اول زبان پخته و قوی دارند، متناسب با برهه‌ی زمانی و مکانی که روایت می‌شود. دقت نویسنده در ساختار زبانی چنان است که اجازه نداده زبان کهن شود یا آن‌چنان امروزی که هم‌خوانی با رخدادها نداشته باشد. زبانی بینابین کهن و امروزی. این زبان نیز از خلاقیت‌ها و دانش زبانی-تاریخی نویسنده است که مخاطب را از دشواری کهن‌خوانی نجات داده تا ذهن خسته نشود و روایت را گم نکند.

ساختار روایی داستان‌ها منسجم و غیرقابل پیش‌بینی است. تا آخر داستان نمی‌توانید دست نویسنده را بخوانید و حدس بزنید چه خواهد شد هرچند خودتان نیز شگردهای داستان‌نویسی را بدانید.

آنچه در این مجموعه داستان به‌چشم می‌خورد برجسته‌سازی یا آشنایی‌زدایی از تاریخ است. عنوان و واژه‌ی تاریخ با پیش‌فرض و پیش‌زمینه‌ای که از آن در ذهن داریم به‌وجود می‌آید و ممکن است برای هر فرد متفاوت باشد، آنچه مشترک است تعریف از تاریخ است: تاریخ مجموعه‌ای از اتفاقات مهم و وقایع تأثیرگذار بر سیاست، جغرافیا، اجتماع، فرهنگ، طبیعت و … است. محسن زهتابی نویسنده‌ی کتاب خانوم ما را یادآور می‌شود که این وقایع در بستر زندگی رخ داده‌اند. فاصله‌ها، سال‌ها و قرن‌ها را برداشته، مرزهای تاریخی را درهم‌شکسته و وقایع را از قالب تاریخ مدرّج بر پیشانی‌شان خارج کرده است. روی جزئیات حذف‌شده -به دلیل کم‌اهمیت بودن از نظر تاریخی- که بخش ناگفته و مغفول مانده‌ی تاریخ است نور تابانده و در معرض نگاه مخاطب قرار داده است. روایت عشق‌ها، تنهایی‌ها، طردشدن‌ها و …

زهتابی در این مجموعه، تاریخ را به‌گونه‌ای متفاوت روایت می‌کند. افراد و اسامی آشنا در تاریخ، حاشیه و قسمت سایه‌دار تاریخ را دست‌مایه و بستری قرار داده برای روایتی از زندگی انسان. انسانی که در طول تاریخ، انسان است با همان امیال، رویاها، آرزوها و …

طنز از شگردهای برجسته‌سازی روایی در این داستان‌هاست که لذت خواندن داستان را دوچندان می‌کند. قالب‌های داستانی نزدیک به نمایشنامه و گاهی نمایشنامه، راویان و زوایای دیدی نامتعارف مثل زاویه دید و روایتی از ورزاجنگ و …  همه آنچه که باید از خانوم بدانید نبود. داستان‌های دورتر از تاریخ نیز در این مجموعه خواهید خواند.

این‌ها فقط شمّه‌ای بود از هنرمندی محسن زهتابی در مجموعه داستان خانوم.

باید کتاب را خواند.

.

.

.

قسمتی از داستان «عباس میرزا» از همین مجموعه

«بیچاره این روح لجام‌گسیخته که غلام خانه‌ی پدر شده است. تمام هفته را با خانه و دود و هذیان به‌سر می‌برد. اژدهای زشتی که توان بیرون خزیدن از تاریکی را ندارد و شب‌های جمعه بی‌اعتراض از لا‌به‌لای درب آهنیِ زنگ‌زده‌ی اتاق، پاهای مریم و حالات ارضای غرایز او با میرزا را به‌تماشا می‌نشیند. سنگ‌چین‌شده‌ی جهان تکراری، محکوم به ناخوشی، دریوزگی غریزی‌شده‌ی این روح، تمام هستی مرا بر دستان پدر می‌نهد و روزگاری که برایش لذت این تن تعریف نشده، مغمومی که توان ارضای هیچ‌‎‌کسی را نداشته و بیشتر می‌دود و بیشتر پلکان صعود صاحبان خود می‌شود. کره‌خر فیلسوفی که تنها یک قدم مانده بداند. ولی همانی می‌شود که قصه‌ها می‌خواهند.

فتح‌علیشاه همانطور نشسته باانگشت دستش دود تریاک معلق در هوا را می‌چرخاند، نقاشی می‌کند. نبرد دوم ایران و روس است. سپاه روس ملت ما را به بند کشیده و روی خاک می‌غلتاند. عباس‌میرزا در میانه‌ی میدان بی‌رمق ایستاده. چهره‌اش را می‌بینم؛ صاف به ما نگاه می‌کند. شاه پوزخندزنان از منگش می‌نوشد. به تاج سرش اشاره می‌کند و رو به او می‌گوید: «این تاج برای مردی می‌ماند که لامذهبان را به‌یوغ کشیده، پیروز می‌آید.»

در میدان نبرد، خورشید رو به غروب است. سرخی آسمان نبرد در قلبم آشوبی بپا می‌کند. هر سپاهی چونان گرگی درّنده یک احساس ناخوشایند را تداعی می‌کند که ادامه شب را در ورطه‌ی بی‌حوصلگی خود می‌کشاند. عباس میرزا فرمان عقب‌نشینی می‌دهد. همه سوی چادرهاشان برمی‌گردند او تنها از بودن در این جنگ بیهوده درد می‌کشد. درد، چیزی که زیبایی و درک آن را به چالش می‌کشد. ابدیت دچار درد، رسیدن به زیبایی را دچار تعفن می‌کند…» (زهتابی.1401.67)

.

.

.

 مجموعه داستان خانوم / محسن زهتابی/ انتشارات نودا/ چاپ سوم/ 1401

پ.ن: شما هم اگر این کتاب را خوانده‌اید نظرتان را بنویسید.

ممنون که می‌خوانیدم.

27 اسفند 1401

نوشته کتابِ خانوم اولین بار در درسیّات، ادبیات. پدیدار شد.

«کتاب روان‌درمانی اگزیستانسیال هم راهنمایی برای درمانگران است و هم نوعی درمان به‌شمار می‌رود: هر کس که آن را بخواند، عمیقا تحت تأثیر قرار می‌گیرد و خردمندتر می‌شود انگار چندین ساعت به گفت‌وگو با کسی نشسته که عزمش را برای عبور از ژرف‌ترین مشکلات بشری جزم کرده است. داستایفسکی، تولستوی، کافکا، سارتر، کامو و بسیاری دیگر با نویسنده هم‌آوا شده‌اند تا از دلواپسی‌های غایی بشر بگویند.

مخاطبان اصلی کتاب، دانشجویان و روان‌درمانگران بالینی‌اند ولی به‌دلیل سبک قابل‌فهم و عاری از اصطلاحات تخصصی‌اش، برای خواننده‌ی معمولی نیز قابل‌درک و بسیار جذاب است. یالوم پس از نوشتن این کتاب و برای بسط نظریه‌ی اگزیستانسیال بود که به ابزار داستان روی آورد و آثاری چون ونیچه گریست… و مامان و معنی زندگی را خلق کرد. او خود روان‌درمانی اگزیستانسیال را کتاب مرجع تمامی آثار دانسته که پس از آن به رشته‌ی تحریر درآورده است.»

این دو پاراگرافی که در معرفی کتاب «روان‌درمانی اگزیستانسیال» خواندید در پشت جلد همین کتاب، مختصر و دقیق آن را معرفی کرده است.

شاید عنوان روان‌درمانی، ذهن مخاطب را به‌سمت بیماری و مشکلات روحی و روانی انسان ببرد و تصور کنید برای بیماران و درمانگران مناسب باشد. اما من توجه شما را به عبارتی در معرفی بالا جلب می‌کنم. «برای عبور از ژرف‌ترین مشکلات بشری». بله، این کتاب برای هر انسانی کاربردی است. وقتی اسم اگزیستانسیال همراه با روان‌درمانی می‌آید یعنی بشر، انسان، فارغ از طبقه‌بندی‌های مختلف.

اگر نمی‌دانید اگزیستانسیال چیست اینجا کلیک کنید.

بخش‌های این کتاب و مباحثی که بشر را درگیر خود کرده در چهار فصل مجزا بیان شده است: مرگ، آزادی، تنهایی، پوچی.

«اروین د. یالوم» نویسنده‌ی این کتاب، با جزئیات فراوان و موشکافی تمام این مفاهیم را تبیین کرده‌ و ارتباط و تأثیر آنها بر زندگی انسان را نشان می‌دهد؛ که چطور در بدترین حالت، باعث مشکلات روانی حاد می‌شود و چطور باید با آنان کنار آمد و زندگی کرد. چون این مفاهیم با بشر زاده شده‌اند و با بشر نیز از بین خواهند رفت. پس هر انسانی بدون‌استثناء با مقولاتی چون مرگ، آزادی، تنهایی و پوچی دست‌و‌پنجه نرم کرده، می‌کند یا خواهد کرد.

جذابیت کتاب، داستان و روایت‌هایی‌ست از انسانهایی که زندگی آنها نمونه و مثالی زنده از مشکلات روانی است و در لابه‌لای مفاهیم تئوری بیان می‌شود. آدم‌هایی با مشکلاتی آشنا، شاید مشکل یک یا چندین نفر آنان، مشکل من و شما نیز باشد. «یالوم» علاوه‌بر روان‌درمانگر و روانشناس و پژوهشگر این حوزه، داستان‌پرداز خوبی‌ست. در رمان‌هایی مانند: و نیچه گریست، مامان و معنی زندگی و چندین کتاب دیگر این تبحر را نشان داده است.

خرید رمان مامان و معنی زندگی از اروین د یالوم 

پس اگر با دست گرفتن این کتاب حجیم با هفتصد صفحه، هراس به جان‌تان افتاد، نگران نباشید جذابیت داستان‌ها و روند بیان مفاهیم شما را در خود غرق خواهد و درحین خواندن، با خود می‌گوید که هیچ‌وقت این چنین درک نشده بودید که «یالوم» شما را درک کرده و حال‌تان را توضیح می‌دهد، آلام و پریشانی‌های شما پاسخ و تسکین می‌یابد.

در معرفی پشت جلد کتاب، اسامی نویسندگان برتر ادبیات آورده شده است. این نویسندگان مکتب اگزیستانسیال هستند که در رمان‌ها و داستان‌هایشان و در قالب شخصیت‌هاشان به مشکلات بشری پرداخته‌اند. ارجاع‌های مناسبی به شخصیت‌هایی مانند مورسو در بیگانه‌ی کامو، یا طاعون از کامو شده است. یا در مورد زندگی تولستوی که در پنجاه سالگی به فکر خودکشی افتاده است، یا در مورد شخصیت‌های رمان‌های فیلسوف بزرگ سارتر، مخصوصا در رمان تهوع و … این ارجاع‌ها ما را در تفسیر بهتر رمان و شخصیت‌های معروف ادبیات یاری می‌دهد.

من کتاب «روان‌درمانی اگزیستانسیال» را  به داستان‌نویسان و ادبیات‌دوستان نیز توصیه می‌کنم. کتابی است که علاوه‌بر خودشناسی به درک بهتر رفتار و کردار آدم‌های اطراف‌مان نیز کمک می‌کند. بدون شک برای خلق شخصیت‌هایی باورمند نیاز به شناخت بهتر و عمیق انسان و بشر داریم. شخصیت‌هایی که زنده و خون‌دار که درد بشر را در مواجهه با مرگ، تنهایی، مسئولیت و پوچی و تهی‌بودن زندگی نشان دهند.

.

.

خرید کتاب روان‌درمانی اگزیستانسیال 

نوشته‌ی «اروین د. یالوم» با ترجمه‌ی بسیار خوب «دکتر سپیده حبیب» و نشر «نی» بخواهید

.

نمونه هایی از متن کتاب به صورت گزین‌گویه را بخوانید:

« اکثر قریب به اتفاق بیماران اسکیزوفرنیک خود را به تمامی زنده احساس نمی‌کنند. شکی نیست که این بی‌روحی و احساس مُردگی، نتیجه‌ی واپس‌رانی همه‌ی عواطف در بیماران اسکیزوفرنیک است، ولی سرلز معتقد است شاید هدف دفاعی دیگری هم در پسِ این احساس باشد: مُرده بودن بیمار را از مرگ در امان می‌دارد. یک مرگ محدود بهتر از مرگ واقعی‌ست. مُرده دیگر لازم نیست از مرگ بترسد.» ص 220

«وقتی خود را از زیستنی زیادی فزونگر یا زیادی زنده محروم می‌کنیم، به‌دلیل زندگی استفاده نشده یا همان زندگی نازیسته در خودمان احساس گناه می‌کنیم…» ص 393

«مسئولیت شمشیری دولبه است: اگر فرد مسئولیت وضعیت زندگانی خود را بپذیرد و تصمیم به تغییر بگیرد، به این معناست که فرد به تنهایی مسئول ویرانه‌های زندگی گذشته‌ای‌ست که می‌توانست مدت‌ها پیش تغییر کند…»

«تنها حقیقت مطلق این است که هیچ‌چیز مطلقی وجود ندارد. موقعیت اگزیستانسیال می‌گوید دنیا تصادفی‌ست یعنی هرآنچه هست، می‌توانست طور دیگری باشد؛ یعنی خود انسان‌ها هستند که خود، دنیای خود و موقعیت‌شان را در آن می‌سازند؛ یعنی معنایی در کار نیست، جهان از نقشه‌ای عظیم برخوردار نیست، هیچ خط‌مشی‌ای جز آنچه فرد خود می‌افریند وجود ندارد…» ص 586

«در دنیای دین‌گریز امروز،«خودشکوفایی» با ساختار انسان‌گرایانه و فردگرایانه درآمیخته است. اورستس سارتر سفری را می‌آغازد، به به‌سوی خدا، بلکه به سوی اورستسی توانا و کاملا شکوفا که در درون اورستس انتظارش را می‌کشد…» ص 606

.

.

.

معرفی کتاب مامان و معنی زندگی 

و

درمان شوپنهاور

از همین نویسنده کلیک کنید.

شما هم اگر این کتاب را خوانده‌اید، لطفا نظر بدهید.

ممنون که می‌خوانیدم. :))

نوشته می توانم دنیایی که خود ساخته ام تغییر دهم… اولین بار در درسیّات، ادبیات. پدیدار شد.

کتاب « تودرتویی شگردها» نوشته‌ی نویسنده و مدرس و منتقد داستان «حسین سناپور» است. حسین سناپور تاکنون رمان‌های زیادی نوشته‌ است که بعضی از آنها جوایز معتبر ادبی کسب کرده‌اند. ایشان کلاس‌های داستان‌نویسی برگزار می‌کنند.

حسین سناپور در این کتاب متفاوت از آموزش‌های داستان‌نویسی عمل کرده است. هشت جُستار نوشته است که از زوایای خاص و کمتردیده شده به داستان‌نویسی و شگردهای آن پرداخته است. نوعی غور و عمیق شدن در لابه‌لای شگردهایی که استفاده شده، می‌شود و خواهد شد. این جُستارها نشان می‌دهد که می‌شود درگیر قواعد از پیش تعیین شده نبود و از دایره‌ی محدود قاعده و قانون خارج شد که باعث خلاقیت در فرم و شیوه‌ای می‌شود که بعدها نیز، کسان دیگر از ان استفاده خواهند کرد.

.

خرید کتاب‌های دیگر حسین سناپور از اینجا

.

در این کتاب در مورد راوی یا «نظرگاه» بیشتر از هر چیزی خواهید خواند. در مورد داستان‌های جنایی، کابوسی اطلاعات مفیدی دریافت خواهید کرد که به کار نوشتن می‌خورد. در چند جستار پایانی کتاب به کلیت داستان و قصه می‌پردازند و با نشان‌دادن تفاوت قصه و داستان، تلفیق این دو یا … به ما می‌گوید که داستان، قصه داشته باشد خوب است یا خیر!

این کتاب به تنهایی یک کلاس داستان‌نویسی یک ساعته‌ی بی‌نظیر است که شما با پرداخت قیمت یک کتابِ مختصر اما مفید در آن شرکت خواهید کرد.

برای خرید این کتاب اینجا کلیک کنید.

.

.

ممنون که می‌خوانیدم

شما هم اگر این کتاب را خوانده‌اید نظر بدهید. :))

نوشته توی دلِ شگردهای داستان نویسی اولین بار در درسیّات، ادبیات. پدیدار شد.

می‌خواهید بدانید فروید کیست و نظریه‌ی شخصیتی او چیست اینجا دقیق‌تر بخوانید.

فقط به صورت مختصر بگویم که فروید شخصیت روح و روان هر فردی را به سه بخش: نهاد، خود و فراخود تقسیم می‌کند. هر کدام ویژگی‌هایی دارند و اعمالی را انجام می‌دهند. اما اینجا کتابی را معرفی می‌کنم که به صورت خیلی ساده‌تر این سه تقسیم‌بندی را به شیوه‌ای بسیار ساده و عامه‌فهم تبیین می‌کند. اشتباه نکنید هیچ نامی از فروید در این کتاب آورده نشده است، شباهت عمیقی نیز بین این تقسیم‌بندها دیده نمی‌شود. تنها این تقسیم‌بندی شخصیت روان و روح مرا یاد نظریه فروید که همه‌پذیرتر است انداخت.

کتاب «ماندن در وضعیت آخر» نوشته‌ی «امی‌ب. هریس» و «تامس‌آ. هریس»، ترجمه‌ی «اسماعیل فصیح» است که نشر فرهنگ نو در سال 1388 چاپ کرده است. این کتاب به ما کمک می‌کند الگوی شخصیتی خود را بهتر بشناسید. این زوج نویسنده می‌گویند که روان فرد شامل «کودک، بالغ و والد» است. هر کدام این اصطلاحات و مفاهیم را در برای نیل به هدف موردنظر تعریف می‌کند و رابطه‌ی آنها را بیان می‌کند. به ساده‌ترین شیوه‌ی ممکن که باعث اطناب در مباحث شده است اما در جهت همه‌فهمی قدم بزرگی برداشته است.

فهرست این کتاب را بخوانید: چرا احساس خوب نمی‌کنم؟ /می‌توانی خوب باشی اگر…/ گفتگوی درونی/ کنترل احساس‌ها از راه ردیابی/ به سردرگمی‌ خود خاتمه دهید/ حمایت بالغ در مقابل حمایت والد / مسدودکننده‌های والد / نوازش/ چه می‌خواهید؟ / برای تغییر کردن چه چیزهایی لازم است؟/ نگاه داشتن مردم / پس راندن والد/ اختیاردار وقت خود باشید/ ساختن بچه‌ها/ دانستن و جرات کردن/

.

خرید کتاب ماندن در وضعیت آخر با ترجمه اسماعیل فصیح

.

بله این فهرست یک کتاب فوق‌العاده کاربردی است که هم برای تربیت کودکان، هم برای خودشناسی و رفتار با خانواده و موفقیت در شغل و اجتماع مفید است. کمک می‌کند احساست را بیابی، آن را ردیابی کنی و به منشا و منبع آن برسی و همچنین راه مناسب برخورد و مقابله با آن حس مخرب یا آزاردهنده را خود پیدا کنید.

کتاب «ماندن در وضعیت آخر» برای همه، چه باسواد چه کم‌سواد برای درک خود و زندگی بهتر کمک می‌کند. زبانی دارد که هر فرد عادی وقتی به دکتر روانشناس مراجعه می‌کند، آنگونه با او صحبت می‌شود. این یک روانشناس خاموش است که شما باید آن را بخوانید.

.

برای خرید کتاب ماندن در وضعیت آخر با ترجمه‌‌ و قیمت‌های مختلف اینجا کلیک کنید.

.

قسمتی از کتاب ص 305 را بخوانید:

«ماندن در «وضعیت خوب» یعنی اختیار زندگی خود را دست داشتن و اختیار زندگی را در دست داشتن یعنی اختیاردار وقت خود بودن. بسیاری از ما تا روزی که اولین باد سرد خزان عمر بدن‌مان را به لرزه درنیاورد، توجه زیادی به زمان نمی‌کنیم، چون تصور می‌کنیم که تاابد زنده‌ایم. در دوران به‌ظاهر بی‌انتهای جوانی، ما غالبا وقت را می‌کُشیم، گویی وقت دشمن ماست. روزها و هفته‌ها و سال‌ها را پشت سر می‌گذاریم، بی‌آنکه درک کنیم وقت په موهبت گرانبهایی است. ویلیام اسلون کافین می‌گوید: «برای ثروتمند بودن دو راه وجود دارد: یکی آنکه پول بسیار زیادی داشته باشیم و دیگر آنکه نیازهای خیلی کمی داشته باشیم.» شِقّ اول، با توجه به وقت و زمان محدود است. هرچند ما وقت زیاد داریم ولی اساسا نمی‌توانیم وقت را افزایش دهیم. شِقّ دوم باتوجه به زمان امکان‌پذیرتر است چون می‌توانیم نیازهای خود را کاهش دهیم و می‌توانیم برای زندگی خود چنان برنامه بریزیم که از وقتی که در اختیار داریم به‌نحو مطلوب استفاده کنیم…»

در ص 110 در مرحله ردیابی احساسات : «پسر کوچکی که با خوشحالی ولی با کفش‌های گِلی می‌دود وسط اتاق پذیرایی و سر او فریاد می‌زنند «بی‌تربیت!» احساساتش را در خود نگه می‌دارد تا بعد، در زمانی که موردتایید والدین است ابراز کند. احساسات را می‌توان مانند سکّه در قلک پس‌انداز کرد و بعد از آنکه قلک پر شد، بدون احساس گناه از آن استفاده کرد: با یک قلک پر می‌توانید یک اخم حسابی بکنید، با دوقلک، می‌توانید از کوره در بروید، با پنج قلک می‌توانید یک نفر را کتک بزنید، با ده قلک می‌توانید پس از فحش دادن به رئیس، استعفا کنید و زن‌تان را طلاق بدهید و یا کشور را ترک گویید. کسی که در کودکی این همه بدبختی به سرش آورده باشند، حق دارد توی دهان مردم بزند. یا دست‌کم «کودک» این احساس را دارد. اما کاری که می‌کند و نتیجه‌ای که می‌گیرد به صلاحش نیست، چون بزودی باید با احساس‌های بد دیگری دست و پنجه نرم کند: تنهایی، افسوس، طردشدن…»

.

.

شما هم اگر این کتاب را خوانده‌اید، نظرتان را بنویسید.

ممنون که می‌خوانیدم.

کپی با ذکر منبع یا نویسنده مطلب(افروز جهان‌دیده) مجاز است.

نوشته بهترین کتاب خودشناسی عمومی اولین بار در درسیّات، ادبیات. پدیدار شد.

تمرکز این کتاب بر زمینه‌های مشکلات روانی زنان است. چون آمار نشان می‌دهد زنان بیشتر از مردان دچار و در معرض آسیب‌های روانی و پریشانی روانی هستند. دنیز راسل بعد از بیان تاریخچه‌ای مختصر از «رابطه زنان و روانپزشکی» در ادوار مختلف از گذشته تا قرن حاضر به روانپزشکی مدرن و آنچه یافته شده است، می‌پردازد. با زبانی ساده و تقریبا همه‌فهم بررسی می‌کند که آیا مشکلات روانی در زنان زمینه‌ی زیستی و زیست‌شناختی دارد یا سرچشمه از ذهن و روان گرفته است؟

آیا مشکلات روانی زنان، این قشر ستم‌دیده در جامعه‌ای پدرسالار و مردمدار تحمیلی است یا برساخته‌ی ذهن و روان آنان است؟

آیا پریودی و سندورم پیش از قاعدگی PMS نقش موثری در این مشکلات دارند؟

آیا افسردگی‌های مزمن و ادواری یا اسکیزوفرنی ارتباط مشخص و باداومی با جنس زن دارد یا خیر؟

مهمترین بخش کتاب مرا جذب کرد فصل هفتم با عنوان «زنان و خلاقیت، عقل و جنون!» است. قسمت مهم و خلاصه‌ای از آنچه در این فصل می‌گذرد را بخوانید:

«بسیاری از زنانِ خلاق پریشانی روانی را تربه کرده‌اند.

جنون در نوشته‌های زنان مضمونی رایج است… دو سوال مهم در این فصل مطرح می‌شود. یک: آیا می‌توانیم ارتباط ادبی بین زنان و جنون را به صرت ستمی درک کنیم که احتمال دارد به بیگانه‌شدن از نقش زنانه منجر شود؟

دو: آیا می‌توانیم خلاقیت را به صورت تخطی از عقل و در نتیجه نزدیکی به جنون درک کنیم؟ آیا عقل آنقدر مردمَدار است که زنان فقط با غیرعقلانی‌بودن می‌توانند با طبیعت و سرشت خود صادق باشند؟

در ادامه به شرحی از پریشان‌احوالی‌های نویسندگان زن می‌پردازد. نویسندگانی که مشکلات روانی مشخصی داشته‌اند، بستری در بیمارستان را تجربه کرده‌اند و یا دست به خودکشی زده‌اند. از جمله: شارلوت پرکینز گیلمن، زلدا فیتزجرالد، سیلویا پلات، ویرجینیا وولف و جنت فریم.

«دنیز راسل» بعد از تبیین مشکلات روانی این زنان براساس آثار و خودزندگینامه‌نوشت‌هایشان به دو سوال بالا پاسخ می‌دهد.

پاسخ سوال اول مثبت است. می‌بینیم که انگار لازم نیست فراتر از این اندیشه برویم که ستم، بویژه  ستم مرتبط با نقش زنانه، در درک مشکلات جنون در زنان اهمیت دارد. این زنان(نویسنده و شاعر) این ستم را به نحوی حادتر تجربه می‌کنند چون کار دیگری سوای شوهرداری و خانه‌داری هست که در اشتیاقش می‌سوزند.

پاسخ سوال دوم: این رمان‌نویسان از عقل تخطی کرده‌اند چون رمان‌ها یا داستان‌هایی شخصی براساس زندگی واقعی نوشته‌اند که در ان جنون تجربه اصلی است که با رمانی سنتی که طرحی دارد بسیار متفاوت است. بنابر عقلی که هنجارهای مردانه تعیین کرده‌اند، احتمالا این کار غیرعقلانی تلقی می‌شود. ضمنا، همه این آثار این هنجارها را به مبارزه می‌خوانند و چون هنجارهای مردانه استاندارد کلی عمومی را مقرر می‌دارند، چنین چالشی همیشه ممکن است غیرمنطقی قلمداد شود… »

در ادامه به نظریان ویرجینیا وولف می‌پردازد. نویسنده‌ای فمنیست که درباره زنان، نوشتن و داستان نظریات قابل‌توجهی دارد.

«ویرجینیا وولف تاملاتی درباره زندگی خلاق یک زن دارد. او تاکید می‌کند که یک زن برای خلاق‌بودن باید از نقش زنانه‌اش آزاد شود و چنین کاری از نظر مردان غیرمعقول است.

اگر زن رمان‌نویسی زاینده باشد، به چیزی فکر کرده است، به چیزی درباره جسم، درباره شورهایی که درست نیست یک زن از آنها حرف بزند. عقلش به او گفت که مردان شوکه خواهند شد. این آگاهی که مردان درباره زنی که حقیقت را درباره شورهای خود می‌گوید چه خواهند گفت او را از حالت ناخودآگاهی خاص یک هنرمند به درآورده بود. دیگر نتوانست بنویسد … قوه تخیلش دیگر نتوانست کار کند.

زنان اگر به کشف جنسیت خود برآیند، اگر به عنوان زن از زنان بنویسند، احتمال آن هست که غیرمعقول قلمداد شوند…»

.

.

.

شما هم اگر این کتاب را خوانده‌اید نظرتان را بنویسید.

ممنون که خواندیم

نوشته زنان و دیوانگی اولین بار در درسیّات، ادبیات. پدیدار شد.

کتاب «نه تر و نه خشک» نوشته‌ی نویسنده‌ی نام‌آشنای ادبیات کودک و نوجوان، «هوشنگ مرادی‌کرمانی» است که چاپ اول این کتاب در سال 1382 توسط انتشارات معین تهران به بازار وارد شده است.

(خطر اسپویل)

نه تر و نه خشک، نام و قصه‌ی پرنده‌ای است کمی بزرگتر از ملخ به رنگ خاکستری، که نه آواز خوشی دارد، نه زیبایی ظاهری. پرنده‌ای که وجودش تأثیری بر زندگی و اطرافیان ندارد. انگار اصلا دیده نمی‌شود و برای دیگران وجود ندارد. اما یک روز او در گشت‌و‌گذار خود عاشق دختر پادشاه می‌شود. دختر پادشاه نقاش است و او روی درخت نقاشی دختر پادشاه می‌نشیند. دختر پادشاه پرنده را می‌بیند و او نیز عاشق پرنده می‌شود. اما پادشاه مخالف این وصلت است. دنبال بهانه‌ای برای دست‌به‌سرکردن پرنده است. بنابراین به پرنده می‌گوید اگر یک چوب که نه تر باشد نه خشک، نه راست باشد نه کج را برای او بیاورد اجازه می‌دهد با دخترش گلپر ازدواج کند. پرنده دربه‌در دنبال چوبی با خصوصیاتی که پادشاه خواسته است می‌گردد. پیدا نمی‌کند. اما سوالی برای او مطرح می‌شود که چوب نه تر و نه خشک و نه راست و نه کج، به چه درد می‌خورد؟

در ادامه‌ی داستان پرنده و گلپر برای هم قصه و داستان تعریف می‌کنند. از خلال داستان‌های گلپر، پرنده متوجه می‌شود مادربزرگ گلپر آرزوی دیدن نوه‌اش را دارد. پس او را می‌یابد و با او نیز داستان‌های رد و بدل می‌کند. این قصه‌ها شکاف‌های داستان را پر می‌کند. با این روایت‌ها متوجه می‌شویم پرنده پیش از این پسرک داروفروش بوده است. مادر گلپر سبزی‌فروش دوره‌گرد بوده است. چگونگی مرگ او در قصه‌ای دیگر بیان می‌شود و همچنین داستان‌هایی که پسرک داروفروش از زندگی خود دارد. پرنده به نزد مادربزرگ گلپر می‌رود که خبر از سلامتی او بدهد. مادربزرگ چوبی را به پرنده می‌دهد که ممکن است همان چوبی باشد که پادشاه خواسته است. با این تفسیر و یا بهتر است بگویم سفسطه که این چوب خشک است، پس تر نیست. اگر چوب کج است پس راست نیست و بلعکس. در آخر وقتی پرنده با چوبی که از راه درازی با مشقت به قصر آورده، به نزد پادشاه برمی‌گردد، آگاه می‌شود که پادشاه مرده و گلپر به جای او بر تخت نشسته است. چوب را به گلپر می‌دهد. اما گلپر استدلال او را نمی‌پذیرد و یادآور می‌شود سلطان بابا گفته است تا آن چوب نه تر و نه خشک و نه کج و نه راست نیاوری حق ازدواج با او را ندارد. پس پرنده‌ی عاشق سرگردان می‌ماند به دنبال چوب.

.

.

خرید این کتاب (نه تر و نه خشک) از اینجا 

.

.

.

کتاب «نه تر و نه خشک» را می‌شود افسانه‌ای نو محسوب کرد. با این تفاوت که مضامین فلسفی و عمیقی در لایه‌ای از داستان گنجانده شده است که راحت و ساده می‌شود آن را یافت.

روایت داستان نوعی گذشته‌نگری است در لایه‌های مختلف. پرنده‌ی نه تر و نه خشک، داستان زندگی خود را از زبان گلپر، دختر پادشاه می‌شنود، دختر پادشاه نیز داستان زندگی خود و چگونگی مرگ مادرش را از زبان پرنده. مادربزرگ گلپر نیز قصه‌هایی برای گفتن دارد. این قصه‌ها با چینش پازل‌گونه در کنار هم به یک کل ختم می‌شود که لذت داستان را چندبرابر می‌کند.

داستان نثر ساده و روان همراه با طنز کلامی دلنشینی دارد. قوت زبان داستان مناسب همه سنین می‌تواند باشد.

این داستان را می‌شود از جهات مختلف بررسی کرد. از جنبه‌ی نماد و نمادشناسی براساس نظرات نورتروپ فرای در مورد افسانه‌ها، یا با توجه به جنبه‌های فلسفی و عرفانی و در جستجوی مقصود می‌توان به آن توجه کرد.

.

.

.

برای خرید کتابهای دیگر این نویسنده (هوشنگ مرادی کرمانی) اینجا کلیک کنید.

.

.

.

پ.ن: شما هم اگر این کتاب را خوانده‌اید، نطرتان را بنویسید.

ممنون که می‌خوانیدم. :))

کپی مطلب با ذکر منبع یا نام نویسنده (افروز جهان‌دیده) مجاز است.

نوشته عشق گلپر و پرنده اولین بار در درسیّات، ادبیات. پدیدار شد.

کتاب «در هفت آینه» (نقدوبررسی کتاب‌های نظری شعر کودک و نوجوان در ایران) نوشته‌ی «سید احمد میرزاده» که نشر طلایی در سال 1400 منتشر کرده است. این کتاب در چهار فصل تدوین شده است.

فصل اول: نگاهی به تاریخچه و سیمای کلی شعر کودک‌ونوجوان در ایران

فصل دوم: سیمای کلی پژوهش‌های شعر کودک‌ونوجوان در ایران

فصل سوم: نقدوبررسی کتاب‌های نظری منتشر شده در ایران در زمینه‌ی شعر کودک‌ونوجوان سال‌های ( 1352-1395)

فصل چهارم: تحلیل و نتیجه‌گیری.

پیشگفتار کتاب سه طیف از مخاطبان برای کتاب را نام می‌برد: ناشرانی که برای کودکان، کتاب چاپ می‌کنند، خانواده‌هایی که برای فرزندان خود کتاب تهیه می‌کنند و شاعرانی که می‌خواهند برای کودکان شعر بگویند.

نویسنده در ادامه سوالاتی را که قرار است در این کتاب به آنها پاسخ داده شود مطرح می‌کنند. اما اصلی‌ترین هدف نویسنده پاسخ به این سوال است: آیا مجموعه‌ی کتاب‌های پژوهشی که در ایران در زمینه‌ی شعر کودک‌ونوجوان نوشته شده، توانسته است نیاز مخاطبان را برای داشتن معیارهای شفاف و همه‌پذیر برطرف کند؟

و اهداف فرعی نویسنده در این کتاب:

• ارائه سیمایی کلی از کارنامه‌ی پژوهش‌های شعر کودک و نوجوان.
• معرفی اساسی‌ترین نظریه‌ها و مباحث مطرح در پژوهش‌های شعر کودک در ایران.
• بررسی روش‌ها، منابع استدلال‌های ارائه شده در کتاب‌های نظری شعر کودک و شناسایی نقاط قوت و ضعف این کتاب‌ها و معرفی مهمترین خلاءهای پژوهشی این عرصه به پژوهشگران شعر کودک.

کتاب‌های تئوری و نظری در زمینه شعر کودک‌ونوجوان که از سال 1352 تا 1395 چاپ شده و مورد بررسی در این کتاب قرار گرفته، 11 کتاب است. مبدا پژوهش‌های شعر کودک کتاب «شعر کودک در ایران» از «محمود کیانوش» است.

از عنوان کتاب (در هفت آینه) و توضیحات، نویسنده هفت رویکرد برای این بررسی‌ها درنظر گرفته‌اند: رویکرد استدلالی، استنادی، ساختاری، روشنگری، ابزارشناختی، ارتباطات میان‌رشته‌ای و مخاطب‌شناسی.

و در ادامه تعریفی کوتاه از رویکردهای مدنظر ارائه می‌دهند.

در تعاریف و منظور نویسنده از رویکردها به نظر می‌رسد دو تا از رویکردها همپوشانی دارند و می‌شود در یک رویکرد آنها را جمع کرد. در مورد رویکرد روشنگری می‌خوانیم: منظور از بررسی رویکرد روشنگری این است که مثال‌هایی که برای روشن‌شدن بحث استفاده شده‌اند، از نظر کفایت یا زیاده‌ازحدبودن، میزان ارتباط با بحث، قدرت قانع‌کنندگی و …ملاحظه شوند.

این تعریف را مقایسه کنید با تعریف و منظور از رویکرد ساختاری: که مباحث از نظر انسجام و ارتباط منطقی با یکدیگر، توازن حجم هر یک از مباحث، میزان ارتباط با موضوع اصلی، کامل یا ناقص‌بودن و …ارزیابی شوند. (ص 15.میرزاده)

در فصل اول (نگاهی به تاریخچه و سیمای کلی…) به تعریف شعر کودک‌ونوجوان، کودکی و شعر کودک از نظرگاه کتاب‌های بررسی‌شده می‌پردازد که در آخر به این نتیجه می‌رسند که: شعر کودک‌ونوجوان شعری است که برای لذّت‌بردن یا آموزش مخاطب غیربزرگسال، زبانی جذاب برای وی و مناسب با ویژگی‌هایش سروده می‌شود. اما کیفیت و مفهوم این عبارت تا حد زیادی مبهم است. (تعریف نویسنده محترم برای شعر کودک و نوجوان.)

در تاریخچه مختصر شعر کودک‌ونوجوان به دو نظر می‌رسد که شعر کودک به قدمت تاریخ بشر می‌رسد و همچنین هنری معاصر است که دو نظرگاه متفاوت است و نویسنده با اظهارنکردن نظر خود عملا بی‌طرفی خود را اعلام می‌کند.

در قسمت «نخستین کسانی که در کنار شعر بزرگسالانه شعر کودک نیز گفته‌اند» کل متن نقل قول از نویسندگان و کتاب‌های دیگر است بدون اظهارنظر خود نویسنده یا چند خط از خود در این باره. و همچنین بدون معرفی مختصر هر کدام از شاعرانی که در لابه‌لای متن‌ها نام‌شان ذکر می‌شود.

در قسمت «نخستین کسانی که به طور اختصاصی برای کودکان شعر گفتند یا شاعران کودک از قدیمی‌ترین شاعر کودک «جبارباغچه‌بان» شروع به معرفی مختصری می‌کنند تا »حمید هنرجو» و در پایان این فصل جدولی از کمیت تولیدات شاعران از سال 1357 تا 1394 در اختیار مخاطب قرار می‌دهند.

نخستین شاعران کودک را: جبار عسکرزداه یا همان باغچه‌بان، یمینی شریف، پروین دولت‌آبادی، محمود کیانوش معرفی می‌کنند. جاندادن شاعران مطرح نخستین ادبیات کودک در این لیست کوتاه و عدم معرفی آنها این قسمت  کتاب را ناقص کرده است. بین جبار باغچه‌بان تا یمینی‌شریف، چندین شاعر پرآوازه داریم که به ذکر نام‌شان در نقل‌قول‌ها اکتفا کرده‌اند. از جمله: ملک‌الشعرای صبا، ایرج میرزا، نسیم شمال، لاهوتی، دهخدا، یحیی دولت‌آبادی، پروین اعتصامی (احمد شاملو، نیما، فروغ فرخزاد و …) که در تاریخ ادبیات کودکان و نوجوانان از آنان نام برده می‌شود. خود ایشان نیز در صفحه 43 کتاب حاضر در معرفی کتاب تاریخ ادبیات کودکان ایران جلد 4 و 6 به این نام‌ها، به عنوان قدیمی‌ترین شاعران که شرح‌حال‌شان در کتاب آمده است اشاره می‌کنند.

و در ادامه مطرح‌ترین شاعران کودک امروز را: جعفر ابراهیمی، حسین احمدی، قیصر امین‌پور، علی باباجانی و …چندین شاعر دیگر از جمله خود نویسنده‌ی محترم این کتاب سید احمدمیرزاده نیز می‌پردازد.

در فصل دوم به اهمیت نظریه‌های ادبی می‌پردازد و در ادامه به معرفیِ چندخطی از کتاب‌هایی که ایشان کتاب‌های نظری در نقدوبررسی شعر کودک‌ونوجوان می‌دانند. این کتاب‌ها را به چند دسته تقسیم می‌کنند:

• کتاب‌هایی که منحصرا به شعر کودک می‌پردازند،
• کتاب‌هایی که در کنار موضوعات کلی‌تر مثل ادبیات کودک، فصل یا صفحاتی را به شعر کودک هم پرداخته‌اند،
• کتاب‌هایی که زندگینامه و تذکره‌ی تحلیلی شاعران مطرح کودک هستند
• و کتاب‌هایی که درباره‌ی شعر کودک نیستند اما آموزش شعرسرایی برای کودکان و نوجوانان‌اند.

با این تقسیم‌بندی نویسنده عملا از دایره‌ی هدف پژوهش حاضر خارج شده است. فقط گروه اول یعنی «کتاب‌هایی که اختصاص به شعر کودک دارند» مثل کتاب کیانوش، یا منوچهر علی‌پور، خانم سلاجقه و چند کتاب دیگر در این دایره جاگرفته‌اند. هر چقدر به انتهای این تقسیم‌بندی نزدیک می‌شویم ارتباط عنوان و هدف کتاب با کتاب‌های بررسی‌شده کمرنگ‌تر می‌شود. تا جایی که در تقسیم‌بندی پایانی یعنی کتاب‌های آموزش شعر کودک، ارتباط چندانی با نقدو‌بررسی کتاب‌های نظری شعر کودک نمی‌تواند برقرار کند.

به‌طورمثال نویسنده در معرفی مختصر کتاب «بوی کال سیب» از «جعفر ابراهیمی» می‌نویسد: در این کتاب، شاعر، چگونگیِ سرایش سیزده شعرش برای نوجوانان را شرح می‌دهد. کاملا مشخص است چقدر با مقوله‌ای به نام کتاب‌های نظری شعر کودک‌ونوجوان، با آن تعریفی که ارائه می‌شود متفاوت است. هرچند با عنوان این تقسیم‌بندی ( کتاب‌هایی که به شعر کودک پرداخته‌اند) هماهنگی دارد.  قبل از این قسمت یعنی تقسیم‌بندی به صورتی که ذکر کردم در مورد نظریه‌های ادبی و نظریه‌پردازی، پژوهش و اهمیت آنان می‌خوانیم. یا نیاز به تعریف و بیان منظور از مفهوم کتاب‌های نظری احساس می‌شود.

مبانی نظری به آن نظریه‌ها، چارچوب‌ها یا مدل‌ها یا مفاهیمی گفته می‌شود که در پایه‌ریزی یک طرح یا برنامه یا تحقیق مدنظر پژوهشگران یا کنشگران قرار می‌گیرد و به آن یا آن‌ها استناد می‌شود. ( از لغت نامه دهخدا) هر تصور یا تصدیق که درک آن محتاج به فکر و نظر باشد. آنچه دریافتنش متوقف بر نظر و تحقیق است. مانند تصور نفس و عقل و تصدیق این که عالم حادث است. (در لغتنامه‌های مختلف)

در فصل سوم به ترتیب کتاب‌های نام برده شده مفصل معرفی می‌کند. فرضیه‌ها و گزاره‌های مطرح‌شده در کتاب را لیست می‌کنند و بعد به نقد آن از هفت رویکردی که نام برده شده می‌پردازند. معرفی کتاب‌ها موجز و دقیق است. کلیاتی که از کتاب‌ها مطرح می‌کنند مهمترین مقوله‌ها هستند. این بخش می‌تواند بخش ارزشمندی باشد برای محققان این حوزه برای پیداکردن کتاب موردنظر و همسو با پژوهش‌هایشان.

در فصل سوم نقدها در اکثر موارد استنادی، موثق و قابل تکیه است. اما گاهی در چند مورد که قابل چشم‌پوشی است نویسنده خود نیز دچار همان خطایی می‌شود که بر کتاب‌های موردنظر وارد می‌داند: «صدور حکم بدون دلیل یا دلایل قانع‌کننده.» به طور مثال در صفحه 206 در نقد «جستاری پیرامون شعر کودک در ایران» از «اسدالله شعبانی» دقیقا با همین رویکرد صدور نظریه با ادله قابل نقد و غیراقناع‌کننده، می‌خوانیم: «اما تمام کتاب‌های شعری که با زبان محاوره‌ای برای خردسالان سروده شده، با گویش پایتخت است. بنابراین به زبان مادری کودکان ایران نیست و بعضا برایشان همان مقدار ناآشناست که شعری با کلمات سالم و زبان معیار.» هم صدور حکم بدون دلیل است هم از جانب کودکان صحبت کردن که بخشی از نقدهای ایشان بر کتاب‌های موردبررسی است. این جملات نیاز به استناد یا ارائه‌ آماری در این زمینه دارد که سخن مستند و موثق باشد.

یا در صفحه 216 در مورد صنعت تشخیص: «اصولا صنعت تشخیص از همین نسبت‌دادن‌ها پدید می‌آید و اگر قرار بود همه‌چیز را به علت‌العلل نسبت دهیم که دیگر تشخیص در شعر کاربردی نداشت.» (حکم کلی دادن)

همپوشانی و هم‌طرازبودن مفاهیم موردنقد در رویکرد روشنگری و رویکرد استنادی را در صفحه ی 218 آشکارا مشاهده می‌کنیم. تکرار آنچه در رویکرد استنادی در مورد برداشت تعاریف و توضیحات از کتاب خانم سلاجقه را در دو رویکرد مطرح کرده‌اند.

در نقد و بررسی کتاب «از این باغ شرقی» نوشته‌ی «پروین سلاجقه» در رویکرد روشنگری و زیر عنوان «ارائه مصداق‌ها از شعر بزرگسال» چند نمونه می‌آورند. در نمونه دوم که مثال می‌زنند از شعر باغ ایرانی فرشته مولوی است. نکته‌ی اول شماره صفحاتی است که ارجاع داده می‌شود به کتاب «از این باغ شرقی» نادرست است. در  صفحه 491 خانم سلاجقه به شعر آرش کمانگیر پرداخته است، نه باغ ایرانی. نکته‌ی بعد نقد استفاده و بررسی این شعر به عنوان مصداقی برای شعر کودک‌ونوجوان است که نویسنده محترم کتاب حاضر اذعان می‌کنند این شعر را خانم سلاجقه به عنوان شعر کودک‌ونوجوان درنظر گرفته‌اند. ولی از همه نظر چه از نظر زبان، مضمون، تصاویر و سطح تخیل بزرگسالانه است. (برای این ادعا ارائه‌ی مصداق و نمونه واجب است تا سخن ایشان مستند و قابل اعتماد باشد.) هر چند پروین سلاجقه به کودکانه یا بزرگسالانه‌بودن این شعر نظر قطعی نداده‌اند اما ویژگی‌هایی را در شعر باغ ایرانی برشمرده‌اند که به شعر کودک و مخصوصا نوجوان نزدیک می‌کند. به‌طورمثال کهن الگوی مادر که در ادبیات کودک بسیار اهمیت دارد. در صفحه 499 می‌خوانیم: اسناد خبری گم شدن مادر یکی از موضوع‌های مرتبط با دغدغه‌های کودک‌ونوجوان است که در آثار هنری متعدد: شعر، داستان، نمایش، کارتون و … از آن استفاده می‌شود. یا مفاخره‌ی کودکانه که در اشعار کودکانه کاربرد زیادی دارد در شعر باغ ایرانی به وفور دیده می‌شود. ( اما آسمان مادر من آفتابی است.)

در مخاطب‌شناسی شعر باغ ایرانی، خانم سلاجقه نکاتی را ذکر می‌کنند. در صفحه ی 500 می‌خوانیم: «به کارگیری زبان ساده، صمیمی و عاطفی آن را به قلمرو شعر معاصر وارد می‌کند. این شعر بلند قراردادهای کلیشه‌ای و تثبیت‌شده در شعر کودک را نادیده گرفته و از امکان سرودن در شکل‌های تازه‌تر سخن می‌گوید.» (پس به نظر ایشان این شعر قطعا کودکانه یا نوجوانانه نیست.)

یا در صفحه ی 505 می‌خوانیم: «اینکه این منظومه چقدر می‌تواند با کودکان و نوجوانان وطن ارتباط برقرار نماید، مسئله‌ای است که می‌تواند مورد بحث‌و‌آزمایش قرار گیرد…»

خانم سلاجقه در معرفی این اشعار در صفحه 472 می‌نویسند: «ویژگی خاص این منظومه‌ها، آنها را به نوعی شعر چندجانبه برای طیف گسترده‌ای از مخاطبان و به نوعی ادبیات بدون مرز تبدیل کرده است. این منظومه‌ها هر یک در جای خود نمایانگر چهره‌ی جهانی هستند که همه‌ی مخاطبان بدون توجه به مرزهای سنی، جزئی از آن‌اند.»

اما ویژگی‌هایی که باعث شده است خانم سلاجقه این اشعار را در کتاب مرتبط با شعر کودک و نوجوان بررسی کند خود در ادامه برمی‌شمارد: «حضور زبان کودکانه و نوجوانانه، انتخاب عناصر مربوط به شعر کودک و نوجوان کاملا هدفمند و در جهت اهداف زیبایی شناسانه. روایت غنی در این اشعار. زبان عامیانه و فرهگ فولکلور، بیان اندیشه‌های اجتماعی هنرمند در قالب زبان نسبتا کودکانه که شیوه‌ای روایی دارد.» (ص 473.سلاجقه)

پس ایشان به طور قطع و یقین به کودکانه و یا نوجوانانه‌بودن این اشعار اعتقاد ندارند.

در شعر آرش کمانگیر هم به اعتبار شکل روایی به ادبیات کودک و نوجوان راه‌یافته است که خانم سلاجقه در صفحه 489 ذکر می‌کنند.

اینکه خود سرایندگان ادعا کرده‌اند این اشعار را برای کودکان نسروده‌اند دلیل قانع‌کننده‌ای نمی‌تواند باشد که آن را از حوزه‌ی کودک‌ونوجوان خارج کنیم. در ادبیات داستانی نیز کتاب‌هایی هستند که برای کودکان نوشته نشده‌اند ولی کودکان آنها را تصاحب کرده‌اند. چون پسندیده‌اند و با ذائقه‌شان، دغدغه‌هایشان در موقعیتی خاص، سازگار بوده است. یکی از تعریف‌ها برای ادبیات کودک چیست؟ همین است که آنچه کودکان آن را بپسندند و بخوانند.

و همچنین در ادامه‌ی بحث رویکرد روشنگری در کتاب «در هفت آینه» به مصادیق شعرهایی در قسمت منظومه‌های اجتماعی در شعر کودک‌ونوجوان کتاب خانم سلاجقه به مواردی برمی‌خوریم که قابل بررسی است.

آقای میرزاده گرامی، منظومه‌های بررسی‌شده که شامل شعر پریا، بارون از احمد شاملو است یا شعر به علی گفت مادرش روزی…از فروغ فرخزاد را با حکمی کلی شعر بزرگسالانه می‌دانند و می‌گویند هرچند زبان صمیمی و محاوره‌ای داشته باشند. در این مورد، فارغ از خصوصیات و ویژگی‌هایی که از خانم سلاجقه در مورد این اشعار ذکر کردیم، نویسنده؛ جناب میرزاده‌ی گرامی، خود پاسخ نقدهای خود را داده است. در صفحه 161 در هفت آینه، فقدان معیار برای تشخیص شعر کودک و نوجوان را دلیل به‌خطارفتن نویسنده می‌داند.

فصل چهارم قابل استنادترین بخش کتاب است که بسیار مفید و کاربردی در ادبیات کودک و شعر کودکان و نوجوانان خواهد بود. ارائه آمار دقیق و مدون در جدول‌ها و آمارهای قابل‌استناد در مورد شاعران، شعر کودک و … این فصل از بهترین و موفق‌ترین مباحث این کتاب است که به تحلیل و نتیجه‌گیری مباحث مطرح‌شده می‌پردازند. هرچند موجز است اما به نظر بنده کافی است و در پایان، نمایه و منابع کامل و دقیقی دارد.

در کل، این کتاب در مباحث شعر کودک و نوع خود جایگاهی در ادبیات کودک کسب خواهد کرد و البته جایگاه کمی هم نخواهد بود.

نقاط قوت این کتاب را اینگونه یافتم:

ایجاز: در بحث‌ها به حد مناسبی ایجار را رعایت کرده‌اند و از طول و تفصیل مباحث غیرضروری و حاشیه‌ای پرهیز کرده‌اند.

روشمند بودن: این کتاب چون تنها کتاب در این زمینه است، نمی‌شود با کتاب‌های مشابه در این زمینه مقایسه کرد اما به‌شدّت قاعده‌مند و روشمند است. این نقطه‌قوت این کار است که نظم و ترتیب منطقی مطالب ارائه شده کاملا مشهود است.

دقت‌نظر و باریک‌بینی نویسنده در بررسی کتاب‌ها قابل توجه است که جزئی‌ترین مسائل به‌سادگی نگذشته‌اند.

تحقیق علمی و مستند ارائه می‌دهد و با ارائه آمار، مخصوصا در فصل پایانی هیچ شک‌وشبهه‌ای باقی نمی‌گذارد.

به نظر من کتاب و نویسنده تا حدودی به هدف اصلی که پاسخگو بودن به نیاز مخاطبان برای داشتن معیارهایی شفاف و همه‌پذیر بود رسیده است. در حدی که کتاب‌های موردبررسی را موشکافی کرده و قضاوت را به عهده‌ی مخاطب بگذارد.

.

.

.

پ.ن: شما هم اگر این کتاب را خوانده‌اید نظر بدهید.

کپی با ذکر منبع یا نام نویسنده (افروز جهان‌دیده) مجاز است.

ممنونم که خواندید.

نوشته شعر کودک در هفت آینه اولین بار در درسیّات، ادبیات. پدیدار شد.

مجموعه داستان اپیزودیک «عزاداران بیل» نوشته‌ی «گوهر مراد»، یا همان عالیجناب «غلامحسین ساعدی» بزرگ است. مکان و شخصیت‌های ثابت داستان‌ها، قصه اول تا قصه‌ی هشتم را بهم متصل کرده است. مرگ خط اصلی روایت و مثل شبحی سیاه بر فراز هر داستانی سایه انداخته است. مفاهیم دیگری مانند خرافه‌پرستی، سیاهی و تباهی، جهل و نادانی حول محور مرگ حتمی وجود یافته‌اند.

این مجموعه در ژانر رئالیسم جادویی است. جادو در این داستان‌ها چنان ملایم و تنیده‌ در بافت واقعیت است که گاهی تشیخیص وهم از واقعیت امری شاق می‌شود. جهانی که «ساعدی» خلق کرده است جهانی‌ست جاندار و تپنده! جهانی که حیوانات آن هم وجودی متفاوت دارند، ساعدی توجهی ویژه به حیوانات در این کتاب دارد. آنها را در سطحی هم‌تراز با شخصیت‌های انسانی قرار داده و گاهی در ذات از آنان نیز فراتر نشان می‌دهد. فضاها و عناصر طبیعت مثل باد، خورشید، ماه که از پارگی ابر بیرون زده است، چنان زنده‌اند و کنشگر که هم‌سطح شخصیت‌های ذی‌شعور و حتی گویاتر از انسان‌ها هستند. اشیاء نقشی بالاتر از وجودشان دارند؛ چنان‌که انگار دارای قوه‌تعقلی بالاتر از این مردم هستند. و مرگ، حادثه‌ای گریزناپذیر با حتمیتی سرد و تاریک همه‌جا رخنه کرده و وجودش را پرقدرت نشان می‌دهد. مرگی که در این مجموعه وجود دارد به طرز مضحکی برای اهالی بَیَل عادی شده است. مثل جهل، مثل خرافه و راه‌گشایی‌های غیرعقلانی و نبود تفکر عقلانی در حل هر مسئله و مشکلی که پیش می‌آید.

مردم بیل، انسان‌هایی سطحی، جبرگرا، مستاصل و بدون قوه تعقل هستند که از هر انسان بالغی توقع می‌رود. هر چه پیش آید یا نیاید را به قدرتی فراطبیعی نسبت می‌دهند. برای راه‌گشایی و گره‌گشایی دست به دامان خرافه و سنت و عقاید پوسیده می‌شوند. خود و قدرت خود را نمی‌بینند و مثل از سر وا کردن هر مسئولیت، همه‌چیز را به ماورالطبیعه می‌سپارند. تنها یک عقل سلیم‌تر از سایرین وجود دارد، آن شخصیتی به نام «اسلام» است که این مردم او را نیز در پایان مجموعه از خود می‌رانند و در منجلاب تباهی و سیاهی بدون مانع سستی مانند اسلام درمی‌غلتند.

ترس و هول‌وولایی از انسان و زندگی پست انسانی در این مجموعه دیده می‌شود. آدم را از آدم‌بودن می‌ترساند. آدم را از زندگی در این فضای وهم‌آلود و سیاه، که هر دم امکان سقوط در گودال و چاه تباهی است می‌ترساند.

طنز سیاه در این مجموعه قدرتمند است. موقعیت‌های طنز، تصویری زهرخنددار به مخاطب می‌دهد چنان که از درد و خنده، از خنده‌ی زهرآمیخته به خود می‌پیچی و اشک بر دیدگانت می‌خشکد، یا در خود فرو می‌ریزی از آدم‌بودنی این چنینی در بین آدمیان بدتر از خود.

مفهوم استحاله‌ی انسان در این مجموعه نمودی آشکار دارد. مش حسن که به گاو و موسرخه که به هیولایی عجیب و ترسناک تبدیل می‌شود. این انسان این انسانی که ناگهان فرو می‌ریزد، می‌تواند تبدیل به هر چیزی شود. انسانی ترسناک و ترس‌زا!

این جهان خلق شده توسط «ساعدی» تصویری از جهان بزرگتری است که کوچک شده و زیر ذره‌بین قرار گرفته است. با انسان‌هایی که مرگ بر وجودشان سایه انداخته و منتظر است…

.

.

.

خرید کتاب عزادارن بیل از اینجا

قسمتی از قصه ششم از مجموعه داستان «عزادارن بَیَل» را بخوانید:

«نزدیک بَیَل که رسیدند، شب از نصفه گذشته بود. ننه‌فاطمه و ننه‌خانوم با دو تا فانوس روشن آمده نشسته بودند کنار باغ اربابی. هوا سرد بود و ماه رفته بود طرف مغرب. اسلام دهنه‌ی اسب را گرفته بود و می‌کشید. مردها همه پای پیاده می‌آمدند و هن‌و‌هون‌کنان گاری را به جلو هل می‌دادند. صندوق توی گاری بود. ننه‌خانوم و ننه‌فاطمه که بیرون ده نشسته بودند، بلند شدند و نزدیک آمدند. اسلام گاری را نگه داشت و مردها دست کشیدند و نفس‌نفس‌زنان جلو آمدند.

ننه‌خانوم گفت: «این چیه مشداسلام؟»

اسلام گفت: «این… این یه امامزاده‌س، یه امامزاده‌س.»

ننه‌فاطمه گفت: «چی؟ امامزاده؟»

اسلام گفت: «آره، این ضریحه، یه آقاس، یه امامزاده‌س.»

ننه‌خانوم با عجله رفت و فانوس را گرفت بالا و باتعجب صندوق را نگاه کرد و زد به سینه و گفت: «یا غریب‌الغربا، یا امام زمان!»

ننه‌فاطمه گفت: «السلام‌علیک یا محمد یاحضرت یا فاطمه یاعلی.»

اسلام گفت: «السلام علیک یا ثارالله.»

کدخدا گفت: «السلام‌علیک یا امام الغربا.»

مردها نزدیک‌تر شدند و دور گاری حلقه زدند. پیرزن‌ها نشستند روبروی گاری. اسلام رفت بالای گاری و صندوق را بوسید و گریه کرد. مردها و زن‌ها گریه کردند. اسلام با صدای بلند نوحه خواند. مردها بلند شدند و سینه زدند و نوحه خواندند. مشدی صفر از خواب بیدار شد و سرش را از سوراخ وسط بام آورد بالا و نگاه کرد. بیلی‌ها را دید که از خانه بیرون آمده‌اند و به طرف بیرون ده راه افتاده‌اند…»

.

.

.

پ.ن: اگر این کتاب را خوانده‌اید لطفا نظرتان را بنویسید.

کپی از متن با ذکر منبع مجاز است.

ممنون که خواندید. :))

نوشته این انسان مضحک و مرگ! اولین بار در درسیّات، ادبیات. پدیدار شد.